Κάθε παιδί είναι ένας καλλιτέχνης. Το πρόβλημα είναι πώς να παραμείνει έτσι ενώ μεγαλώνει. (Pablo Picasso)
Ελευθερία Μπερδεκλή, Ψυχοπαιδαγωγός. ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Η «μαγική» σκέψη του παιδιού καταφέρνει να συνδυάσει με μοναδικό τρόπο το πραγματικό με το φανταστικό, και το παιδικό σχέδιο αποτελεί το μέσο ώστε να αποτυπωθεί όλη αυτή η «μαγεία» σε μια λευκή κόλλα με αμεσότητα, πρωτοτυπία και αυθορμητισμό. Η ζωγραφιά των παιδιών είναι μια άλλη γλώσσα, άγνωστη και δυσνόητη τις περισσότερες φορές για μας τους μεγάλους, που έχουμε κλείσει τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας στα πρέπει της καθημερινότητας και τα αποδεκτά της κοινωνίας. Η ζωγραφιά των παιδιών έχει δικό της λεξιλόγιο και δική της σύνταξη, δεν υπακούει σε κανόνες έχει μόνο εξαιρέσεις, ενώ όσο μορφωμένος και να είναι ένας ενήλικας, μπροστά σε ένα παιδικό σχέδιο υπάρχει περίπτωση να μείνει άφωνος και να αισθανθεί τόσο μικρός και ανόητος, αφού το δικό του μυαλό έχει χρόνια κα κάνει τέτοιους μαγευτικούς συνδυασμούς ανάμεσα στα πράγματα που βλέπει, που ακούει, που αντιλαμβάνεται, που ερμηνεύει και που νοιώθει.
Αρχίσαμε να σεβόμαστε το παιδί και τα δημιουργήματά του πολύ αργά, μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα. Τότε άρχισε και το ενδιαφέρον πολλών προσεγγίσεων παιδαγωγικών, ψυχολογικών, ψυχαναλυτικών, κοινωνιολογικών να στρέφεται στην ερμηνεία και την ανάλυση του παιδικού σχεδίου. Το παιδικό ιχνογράφημα «διηγείται» κάτι, μεταφέρει κάθε φορά κάποιο μήνυμα, που ανάλογα με την περίπτωση, το μήνυμα αυτό άλλοτε είναι φανερό και άμεσο και άλλοτε έμμεσο και συγκαλυμμένο. Το παιδί αποδίδει τα διάφορα αντικείμενα, όπως το ίδιο τα αντιλαμβάνεται, τα απογυμνώνει από τα ατομικά τους χαρακτηριστικά, κρατώντας μόνο ότι είναι πιο γενικό και εκφραστικό, προσθέτοντας άλλες ιδιότητες, έννοιες και λειτουργίες. Γι’ αυτό η αποκωδικοποίηση των παιδικών σχεδίων μπορεί να προσφέρει πολλές λεπτομέρειες για την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Για παράδειγμα, αν το παιδί καθώς ζωγραφίζει ένα σπίτι δεν βάλει καθόλου παράθυρα, δείχνει ότι αδυνατεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα προστατευμένο παιδί, ή αν ζωγραφίσει πάνω στο σπίτι μια καμινάδα που καπνίζει, δηλώνεται η ζεστασιά που επικρατεί μέσα στην οικογένεια.
Η ελεύθερη και αδόμητη διαδικασία της ζωγραφιάς σε μια λευκή κόλλα, δεν περιορίζει τα παιδιά, αντίθετα τους δίνει την ελευθερία να εκφραστούν και να αντιδράσουν ποικιλοτρόπως. Διευκολύνεται και ανοίγει ο δρόμος της «προβολής» συνειδητών και ασυνήδειτων διεργασιών, που αφορούν τις ανάγκες, τις συγκρούσεις, τα άγχη και τα συναισθήματα του ατόμου. Γι’ αυτούς τους λόγους, σήμερα, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι τυχαίο που ψυχολόγοι και παιδοψυχίατροι κατά τη διαδικασία της ψυχολογικής αξιολόγησης των παιδιών, χρησιμοποιούν το σχέδιο ως μέσο συμπληρωματικό στη διερεύνηση πιθανόν προβλημάτων που ανακύπτουν κατά την ανάπτυξη του παιδιού.
Οι ζωγραφιές αντανακλούν τον εσωτερικό κόσμο των παιδιών και τα στοιχεία των σχεδίων σχετίζονται άμεσα με την ψυχολογική κατάσταση και της ιδιοσυγκρασία των δημιουργών. Τα παιδιά ζωγραφίζουν αποτυπώνοντας τα συναισθήματά τους, τις αντιλήψεις τους και τις σκέψεις για τον κόσμο γύρω τους, προσπαθώντας είτε απλά να εκφραστούν είτε να επικοινωνήσουν, ενώ αποκρυσταλλώνονται έντονα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Έτσι, μέσα από το θεματικό περιεχόμενο του σχεδίου και τον τρόπο που έχει αποτυπωθεί,, αντικατοπτρίζεται η ροή της συγκινησιακής ζωής του παιδιού. Τα πάντα σε ένα σχέδιο μπορεί να αναλυθούν, καθώς έχουν ιδιαίτερη εκφραστική αξία, από το πώς το παιδί χρησιμοποιεί τις γραμμές και τις μορφές, τι χρώμα διαλέγει, πως κρατάει το μολύβι, ως την επιφάνεια της κόλλας που καλύπτει και την πίεση που σχεδιάζει. Δηλαδή αν σχεδιάσει έντονες γραμμές, φαίνεται ότι είναι ένα παιδί με ενέργεια, ζωτικότητα και έχει ανάγκη από ανοιχτούς χώρους για να κινηθεί, αν όμως οι γραμμές του μετά βίας γίνονται αντιληπτές εκφράζεται η πολύ ευαίσθητη φύση του. Επίσης, το παιδί που θα καλύψει όλη την επιφάνεια της κόλλας είναι αρκετά εξωστρεφές, διαχυτικό και θέλει να μεγαλώσει γρήγορα ενώ το παιδί που καλύπτει πολύ μικρή επιφάνεια της κόλλας είναι παιδί ντροπαλό, εσωστρεφές με αρκετές αναστολές. Στις περιπτώσεις που το παιδί μπορεί να αρνηθεί να ζωγραφίσει, κάτι που συμβαίνει καθώς μεγαλώνει, αποτελεί ένδειξη του αν επιθυμεί να επικοινωνήσει ή όχι, αν θεωρεί την διαδικασία βαρετή, όπως οι έφηβοι συνήθως, ή αν το βλέπει σαν ευκαιρία να προβάλει τα συναισθήματά του.
Η ερμηνεία, λοιπόν, των σχεδίων είναι η δομική ανάλυσή τους, που έχει σκοπό να απομονώσει όλες εκείνες τις ενδείξεις, οι οποίες θεωρούνται άμεσα σημαντικές από τον παρατηρητή. Πιο συγκεκριμένα, ο ερευνητής θα κάνει ένα σύνολο από συσχετισμούς μεταξύ των φανερών στοιχείων του ιχνογραφήματος και την ψυχολογική πραγματικότητα του ατόμου, και με βάση την ερμηνεία θα διαμορφώσει και θα διατυπώσει μια γνώμη ως προς την παρούσα ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και θα επιχειρήσει την αναγωγή σε ορισμένες κύριες πλευρές της προσωπικότητας του. Βέβαια, τα συμπεράσματα και οι γενικεύσεις είναι στην κρίση του ερευνητή, γι’ αυτό η σωστή ερμηνεία θα πρέπει να γίνεται μέσα από συλλογή πληροφοριών από αρκετά σχέδια και από μακρόχρονη παρατήρηση σχεδίων του ίδιου δημιουργού φτιαγμένα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Καμία αξιολόγηση και ερμηνεία δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι απόλυτη, καθώς αυτό που ζωγραφίζουμε μπορεί να είναι είτε αυτό που είναι πραγματικά, είτε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι είτε αυτό που θα θέλαμε να είναι. Ας αφήσουμε τα παιδιά να ζωγραφίσουν ελεύθερα. Στα σχέδια τους κρύβεται η αλήθεια εκφρασμένη με ένα πραγματικό αυθεντικό και μαγικό τρόπο.